Dokument roboczy pracowników komisji - Podręcznik dotyczący ekologicznych zamówień publicznych - strona nr 3
Wstęp
Jaki jest związek pomiędzy zamówieniami publicznymi a środowiskiem?
Instytucje publiczne to główni konsumenci w Europie, którzy wydają około 16 proc. Produktu Krajowego Brutto (PKB) Unii Europejskiej (co stanowi równowartość połowy PKB Niemiec). Wykorzystując swoją siłę nabywczą i dokonując wyboru produktów oraz usług, które są jednocześnie przyjazne środowisku, instytucje te mogą w istotny sposób przyczynić się do zrównoważonego rozwoju. Ekologiczne zamówienia publiczne obejmują szeroki zakres produktów i usług takich jak: zakup energooszczędnych komputerów oraz budynków, wyposażenia biurowego wykonanego z budulca, którego wykorzystanie nie narusza równowagi ekologicznej, zakup papieru nadającego się do ponownego przetworzenia, samochodów elektrycznych, przyjaznego środowisku transportu publicznego, naturalnej żywności dla stołówek, elektryczności pochodzącej z odnawialnych źródeł, systemów klimatyzacji wykorzystujących najnowocześniejsze rozwiązania ekologiczne.
Dokonywanie zakupów przyjaznych środowisku to także dawanie dobrego przykładu
i oddziaływanie na rynek. Instytucje publiczne poprzez promowanie ekologicznych zamówień, mogą w istotny sposób zachęcić przemysł do rozwijania technologii przyjaznych środowisku. W przypadku niektórych rodzajów produktów, prac oraz usług wpływ ten może okazać się szczególnie znaczący ze względu na to, że zamówienia publiczne mają ogromny udział w rynku (przykładowo w sektorze komputerów, energooszczędnych budynków, transportu publicznego i tak dalej).
Na koniec, biorąc pod uwagę koszty czasu trwania umowy, ekologiczne zamówienia publiczne pozwalają jednocześnie na oszczędności jak i na ochronę środowiska. Dokonując zakupów w sposób rozsądny można oszczędzić materiały i energię, zmniejszyć ilość odpadów a także zanieczyszczenia oraz zachęcić do postępowania zgodnego ze wzorcami zachowań dla zrównoważonego rozwoju.
Potencjalne korzyści dla środowiska
Komisja Europejska współfinansowała projekt badawczy - pod nazwą RELIEF- przeprowadzony w celu dokonania naukowej oceny potencjalnych korzyści dla środowiska w przypadku, gdyby ekologiczne zamówienia publiczne wprowadzone zostały w Unii Europejskiej na szeroką skalę. Wyniki prac są następujące:
Gdyby wszystkie instytucje publiczne działające na obszarze UE zażądały dostaw elektryczności ekologicznej, przyczyniłoby się to do redukcji CO2 o 60 milionów ton, co z kolei stanowi redukcję gazu wywołującego efekt cieplarniany o 18proc. , do której to redukcji UE zobowiązała się zgodnie z postanowieniami Protokołu z Kyoto. Prawie takie same oszczędności można byłoby uzyskać, gdyby instytucje publiczne dokonywały wyboru budynków o wysokiej jakości ekologicznej.
Gdyby wszystkie instytucje publiczne działające na obszarze UE domagały się bardziej energooszczędnych komputerów, a to doprowadziłoby do sytuacji gdzie cały rynek poszedłby w tym kierunku, przyczyniłoby się to do redukcji emisji CO2 o 830.000 ton.
Gdyby wszystkie europejskie instytucje publiczne preferowały montowanie toalet oraz zaworów pozwalających na oszczędne zużycie wody w swoich budynkach, przyczyniłoby się to do zmniejszenia zużycia wody o 200 milionów ton (stanowi to równowartość 0,6proc. ogólnego zużycia wody w gospodarstwach domowych na obszarze UE).
Niniejszy podręcznik ma służyć pomocą instytucjom publicznym w pomyślnym stosowaniu zasad ekologicznych zamówień publicznych. Objaśnia w sposób praktyczny możliwości jakie daje prawo Wspólnot Europejskich oraz przedstawia proste, a zarazem efektywne rozwiązania, które można zastosować dla potrzeb procedur zamówień publicznych. Podręcznik odzwierciedla logikę oraz strukturę procedury zamówień publicznych. Zawiera również wiele praktycznych przykładów ekologicznych zamówień publicznych zrealizowanych przez instytucje publiczne na obszarze UE.
Niniejszy podręcznik przygotowano głównie z myślą o instytucjach publicznych, jednakże mamy nadzieję, iż będzie on stanowić inspirację również dla przedsiębiorców dokonujących zamówień publicznych. Publikacja ta ma pomóc także dostawcom, usługodawcom oraz wykonawcom - szczególnie zaś mniejszym firmom - w zrozumieniu oraz spełnieniu wymogów ekologicznych zakupów, jakie zostały na nich nałożone.
Niniejszy podręcznik jest dostępny na stronie Komisji - EUROPA - dotyczącej Ekologicznych Zamówień Publicznych, na której znajdziecie Państwo również inne praktyczne informacje, przydatne linki internetowe oraz dane adresowe instytucji organizujących przetargi, które wyraziły chęć, aby realizowane przez nich zakupy były bardziej przyjazne środowisku.
Kontekst polityczny oraz prawny
Przez szereg lat instytucje publiczne dokonujące zakupów, tak na prawdę nie brały pod uwagę wartości ekologicznej produktów, usług lub prac.
Jednakże, globalna sytuacja ekonomiczna oraz polityczna uległa zmianie, pojawiła się idea zrównoważonego rozwoju - "rozwoju, który spełnia obecne potrzeby bez konieczności pójścia na kompromis w stosunku do możliwości realizacji potrzeb przyszłych pokoleń" - oraz konieczność brania pod uwagę kwestii ochrony środowiska we wszystkich innych politykach (obok zagadnień natury ekonomicznej oraz społecznej).
Zrównoważony rozwój, od momentu wprowadzenia niniejszej idei do Traktatu w roku 1997, stanowi cel nadrzędny UE. W Lizbonie w roku 2000, liderzy UE oświadczyli, iż ich celem jest uczynienie Unii Europejskiej "najbardziej konkurencyjną, dynamiczną oraz opartą na wiedzy gospodarką na świecie, będącą w stanie zapewnić zrównoważony wzrost gospodarczy, z większą liczbą i lepszymi miejscami pracy oraz większą spójnością społeczną" do roku 2010. Strategia Lizbońska uzupełniona została o trzeci ekologiczny filar będący następstwem przyjęcia Strategii Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej przez Radę Europejską w Goeteborgu w roku 2001. Strategia ta stanowiła punkt zwrotny. Celem stało się promowanie wzrostu gospodarczego oraz spójności społecznej przy jednoczesnym należytym poszanowaniu ochrony środowiska. I na odwrót, oznacza ona, iż cele związane z ochroną środowiska będą musiały uwzględniać wpływ na gospodarkę oraz społeczeństwo, tak aby opracowywane były, na ile będzie to możliwe, rozwiązania korzystne dla gospodarki, zatrudnienia oraz środowiska. W roku 2002, Rada oraz Parlament Europejski przyjęły 6 Program Działania na rzecz Ochrony Środowiska, określający mapę działań na rzecz środowiska na terytorium UE na kolejne dziesięć lat oraz ustanawiający cztery priorytetowe obszary, w przypadku których wymagane jest natychmiastowe podjęcie działań tj.: zmiana klimatu, środowisko naturalne oraz bioróżnorodność, zarządzanie zasobami oraz środowisko i zdrowie.
Wdrażanie Strategii Zrównoważonego Rozwoju UE oraz 6 Programu Działania na rzecz Ochrony Środowiska w ramach rozszerzonej Unii będzie stanowić szczególne wyzwanie.
Na poziomie międzynarodowym, UE odgrywała wiodącą rolę w rozwoju oraz promowaniu kluczowych międzynarodowych umów oraz konwencji odnośnie środowiska. Na przykład UE, ratyfikując Protokół z Kyoto w 2002 roku, dotyczący zmiany klimatu, zobowiązała się do zredukowania emisji gazu wywołującego efekt cieplarniany o 8proc. w latach 2008-2012 (w porównaniu z poziomem emisji z roku 1990).
Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania nie będzie możliwe bez integracji wymiaru środowiskowego z obszarami wszystkich innych polityk, na drodze odpowiedniego wdrażania polityki ochrony środowiska poprzez zwiększenie wykorzystania rynkowych instrumentów, oraz poprzez akcje informacyjne skierowane do opinii publicznej w celu propagowania koniecznych zmian w jej zachowaniu. Na poziomie światowym, Ekologiczne Zamówienia Publiczne wymienia się zwłaszcza w kontekście Planu Wdrożenia ze Światowego Szczytu na temat Zrównoważonego Rozwoju, który miał miejsce w Johannesburgu, w grudniu 2002 r., a który nakłania "odpowiednie władze na wszystkich poziomach do uwzględniania kwestii zrównoważonego rozwoju przy podejmowaniu decyzji" oraz do "promowania polityki zamówień publicznych, która zachęca do rozwoju oraz rozpowszechniania bezpiecznych dla środowiska produktów oraz usług".
W ramach Organizacji Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (ang. OECD), kraje członkowskie przyjęły Rekomendację Rady, co do "poprawy działań dotyczących zamówień publicznych przyjaznych środowisku".
W swoim Komunikacie Interpretacyjnym z dnia 4 lipca 2001, Komisja Europejska przedstawiła możliwości, jakie oferuje prawo Wspólnotowe, w celu zintegrowania kwestii ochrony środowiska z procedurami zamówień publicznych. Trybunał Sprawiedliwości następnie wyjaśnił powyższe możliwości.
Dyrektywy dotyczące zamówień publicznych przyjęte w dniu 31 marca 2004 r. konsolidują oraz stanowią dopełnienie kontekstu prawnego. W ich preambułach oraz przepisach wspomina się szczególnie o możliwościach wzięcia pod uwagę czynników ekologicznych przy wyborze specyfikacji technicznych oraz kryteriach oceny, a także klauzulach umownych.
Pomimo tego, iż dyrektywy te mają zastosowanie wyłącznie w przypadku umów w ramach zamówień publicznych, których szacunkowa wartość przewyższa określony poziom, (o czym wspomina się w powyższych dyrektywach), Trybunał Sprawiedliwości postanowił, że zasady Traktatu Wspólnot Europejskich, dotyczące równego traktowania oraz przejrzystości, a także wolnego przepływu towarów, kapitału oraz usług, mają również zastosowanie do umów o wartości poniżej tych poziomów.