Dokument roboczy pracowników komisji - Podręcznik dotyczący ekologicznych zamówień publicznych - strona nr 15
Zakup określonych materiałów oraz uwzględnienie metod produkcji oraz przetwarzania
To, z czego oraz w jaki sposób wytwarzany jest dany produkt może stanowić istotną składową jego wpływu na środowisko. Zgodnie z postanowieniami dyrektyw 2004/17/WE oraz 2004/18/WE, metody produkcyjne mogą w wyraźny sposób zostać uwzględnione podczas określania specyfikacji technicznych, jednakże jest to również możliwe zgodnie z postanowieniami poprzednich przepisów.
3.4.1 Zakup określonych materiałów
Instytucja kontraktująca ma prawo domagania się, aby kupowany produkt wytworzony został z określonego materiału, pod warunkiem, iż jest to zgodne z zasadami Traktatu odnośnie zakazu dyskryminacji oraz wolnego przepływu towarów i usług.
Można także wskazać wachlarz materiałów preferowanych lub ewentualnie podać informację, że żaden z materiałów lub substancji chemicznych nie może być szkodliwy dla środowiska. Powszechnie stosowanym podejściem dla celów ekologicznych zamówień produktów czyszczących, przykładowo, jest przekazanie przez instytucję kontraktującą listy zawierającej niebezpieczne substancje szkodliwe dla środowiska lub zdrowia publicznego (opracowanej na podstawie obiektywnej oceny ryzyka), a obecności których nie życzy sobie ona w danym produkcie.
Prawo określenia materiałów lub składników produktu, obejmuje także prawo postawienia wymogu minimalnego procentowego udziału ponownie przetworzonego lub ponownie używanego składnika, tam gdzie jest to możliwe.
Zasady ekologicznych zamówień w Goeteborgu oraz Londynie
Polegają one na dokonaniu wyboru produktów, które niszczą środowisko w jak najmniejszym stopniu, zarówno podczas ich produkcji jak i późniejszego użytkowania. Należy uwzględnić cały proces od produkcji poprzez konsumpcję, aż po końcowe usunięcie.
1. Wybranie produktów, które nie są szkodliwe dla konsumentów lub użytkowników (biorąc pod uwagę środowisko pracy pracowników).
2. Wybranie produktów, które ulegają biologicznej degradacji lub można je ponownie wykorzystać.
3. Wybranie produktów, które nie zużywają energii lub zasobów naturalnych bez potrzeby, czy to w trakcie ich produkcji lub późniejszego użytkowania.
Burmistrz Londynu wprowadził zasady ekologicznych zamówień, pod którymi podpisały się zarówno firmy, jak i nabywcy publiczni oraz zobowiązali się do dokonywania zakupów towarów zawierających ponownie przetworzone materiały, tam gdzie jest to możliwe.
3.4.2. Metody przetwarzania oraz produkcji
Jak wcześniej wspomniano, obie dyrektywy 2004/17/WE, 2004/18/WE oraz wcześniejsze dyrektywy pozwalają na włączenie wymogów odnośnie metod produkcyjnych do specyfikacji dla celów zamówień ekologicznych.
Jednakże, ze względu na to, że wszystkie specyfikacje techniczne muszą być związane z przedmiotem umowy, można zawrzeć w nich tylko takie wymogi, które dotyczą sposobu produkcji danego produktu oraz mają wpływ na jego cechy, przy czym niekoniecznie musi być to widoczne.
Przykładowo można domagać się, aby energia elektryczna produkowana była z odnawialnych źródeł energii (więcej szczegółów w następnym paragrafie), chociaż ekologiczna energia elektryczna nie różni się od energii wyprodukowanej z konwencjonalnych źródeł, a oświetlenie działa w dokładnie ten sam sposób. Jednakże, charakter oraz wartość produktu końcowego uległy modyfikacji przez zastosowaną metodę przetwarzania oraz produkcji. Na przykład energia elektryczna pochodząca z odnawialnych źródeł w zasadzie będzie droższa, ale czystsza w porównaniu z energią pochodzącą z konwencjonalnych źródeł.
Podsumowując, można włączyć wszystkie wymogi, które mają związek z przedmiotem umowy. Z drugiej strony, nie wolno narzucać wymogów ekologicznych w kwestiach, które nie są związane z danym produktem.
Dobrym przykładem wymogu, który jest nie do przyjęcia, mogłoby być, w przypadku zakupu mebli, domaganie się, aby producent stosował papier pochodzący z ponownego przetworzenia w swoich biurach.
3.4.3 Przypadek odnawialnej energii
Dyrektywa 2001/77/WE w sprawie promocji energii elektrycznej produkowanej z odnawialnych źródeł energii przedstawia definicję odnawialnych źródeł energii oraz energii wytwarzanej z takich źródeł.
Ze względu na fakt, iż energia elektryczna pochodząca z odnawialnych źródeł energii fizycznie nie różni się niczym od energii wytwarzanej ze źródeł konwencjonalnych, metoda dowodowa stanowi kwestię zasadniczą przy zapewnieniu, iż instytucja publiczna dokonała opłacalnego zakupu (łącznie z korzyściami ekologicznymi). Postanowienia Dyrektywy 2001/77/WE wymagają od państw członkowskich zapewnienia, iż pochodzenie energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii może zostać zagwarantowane zgodnie z obiektywnymi, przejrzystymi oraz niedyskryminującymi kryteriami, nie później niż do dnia 27 października 2003 r. W związku z tym, państwa członkowskie mają obowiązek zapewnienia, iż gwarancja pochodzenia ekologicznej energii elektrycznej wydawana będzie na każde żądanie.
Zakup energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł energii przez brytyjskie oraz holenderskie władze lokalne.
Na początku roku 2002 Uniwersytet Hallam w Sheffield w Wielkiej Brytanii postanowił pokryć 5% swojego zapotrzebowania na energię elektryczną ekologiczną energią
i przyznał kontrakt ekologicznemu dostawcy energii. Ten 5% zakup energii z całego zapotrzebowania pozwolił Uczelni na obniżenie emisji dwutlenku węgla o około 1,5 do 2% rocznie. Dalsze środki mające na celu zwiększenie efektywności energetycznej pozwolą na zwiększenie powyższej cyfry, do 3%, co stanowi cel uniwersytetu w skali roku.
Oświetlenie prawie wszystkich budynków publicznych oraz ulic w południowo-wschodnim Brabant w Holandii zasilane jest ekologiczną energią elektryczną. W marcu 2002, 21 okręgów samorządowych w Regionie Współpracy Eindhoven podpisało umowę na dostawy ekologicznej energii elektrycznej pokrywające 75% ich potrzeb, co stanowi około
29 milionów kWh. Okręgi te połączyły się w celu uzyskania lepszej ceny od spółki świadczącej usługi publiczne. Poza korzyścią związaną z poprawą stanu środowiska, wynegocjowana umowa przyniosła także oszczędności w kwocie 620.000 Euro w porównaniu z poprzednimi umowami.
3.4.4 Żywność ekologiczna pochodząca z gospodarstw rolnych stosujących wyłącznie nawozy naturalne
Produkcja żywności ekologicznej stanowi specjalistyczny proces.
Jeśli dany produkt ma zostać wprowadzony na rynek UE jako produkt ekologiczny, musi on spełnić określone wymogi oraz uzyskać certyfikat od odpowiedniego organu inspekcyjnego. Powyższe wymogi przedstawione zostały w rozporządzeniu Rady 2092/91 odnośnie produkcji artykułów rolnych.
Instytucja kontraktująca ma prawo zaostrzyć wymogi zawarte w specyfikacjach technicznych nawet tak, że będą one surowsze niż te przedstawione w rozporządzeniu Rady 2092/91. Można wprowadzić wymóg polegający na tym, że w umowie na obsługę stołówki przewiduje się określoną procentowo ilość żywności ekologicznej bądź też produktów wytworzonych w oparciu o naturalne metody produkcji.
I na koniec, oczywistym jest, że instytucje publiczne mogą zmniejszyć wpływ na środowisko poprzez realizację zakupów sezonowo, tj. zaopatrywanie swoich stołówek wyłącznie w te rodzaje owoców i warzyw, na które jest sezon w danym czasie i na ich obszarze.
Żywność ekologiczna w stołówkach szkolnych we Włoszech oraz w szpitalach w Wiedniu
We Włoszech mamy ponad 300 przykładów ekologicznych stołówek szkolnych - w niektórych z nich używa się wyłącznie żywności oraz warzyw ekologicznych, a pozostałe oferują pełne posiłki oparte w 80%, 90% lub nawet w 100% na składnikach naturalnych. Miasto Ferrara w Północnych Włoszech w sposób zorganizowany podeszło do kwestii uekologiczniania żywności. Rozpoczęto w roku 1994 od zlecenia wykonania studium wykonalności, a następnie opracowano listę produktów żywnościowych, które można byłoby używać bez znaczącego zwiększenia kosztów. W roku 2003, 50% żywności oferowanej w stołówkach publicznych to produkty ekologiczne, w żłobkach ich udział wzrósł do 80%.
Podobne podejście zastosowano we w Wiedniu, gdzie skoncentrowano się na takich produktach żywnościowych, które są łatwo dostępne z produkcji ekologicznej bez problemów z zaopatrzeniem. Produkty te obecnie obejmują: produkty zbożowe, mleczne, owoce oraz warzywa (odpowiednie do sezonu) oraz mięso. Żywność ekologiczną oferują szpitale, domy opieki, szkoły oraz przedszkola. Udział produktów ekologicznych zróżnicowany jest w zależności od rodzaju instytucji np.: 30% w przedszkolach z planem zakładającym wzrost udziału do 50% w ciągu kolejnych dwóch lat.
3.4.5 Kwestia zrównoważonego ekologicznie oraz zgodnego z prawem wyrębu lasu
W ostatnim czasie uwaga opinii publicznej oraz mediów została skierowana na kwestię lasów a w szczególności drzewa z lasów tropikalnych oraz innych długo-wiecznych lasów.
Drzewo pochodzące z wyrębu "niezagrażającego równowadze ekologicznej" oraz "zgodnego z prawem" to skomplikowane pojęcia, trudne do zdefiniowania. Zasadniczo przyjmuje się, że zrównoważone zarządzanie lasami to zarządzanie mające na celu, między innymi, zachowanie bioróżnorodności, produktywności oraz witalności, a także uwzględniające aspekty społecznie, takie jak dobro pracowników oraz interesy miejscowej ludności lub ludności zależnej od zasobów lasu. Tak więc terminy "niezagrażający równowadze ekologicznej" oraz "zgodny z prawem" odnoszą się do warunków społecznych, środowiskowych, a także ekonomicznych.
Większość przemysłu drzewnego UE zlokalizowana jest w państwach, w których obowiązuje skuteczne prawo dotyczące lasów; jednakże nielegalny wyręb stanowi poważny problem w niektórych krajach oraz regionach, z których UE importuje produkty leśne. Sytuacja ta przyczyniła się do poczynienia przez kraje oraz organizacje międzynarodowe wysiłków mających na celu zapobieżenie zagrażającemu środowisku oraz nielegalnemu wyrębowi lasów poprzez podjęcie licznych działań, łącznie z zamówieniami publicznymi. W rzeczywistości, instytucje publiczne to poważny nabywca wyrobów z drewna, w szczególności produktów budowlanych oraz mebli, stąd instytucje te mogą mieć znaczący wpływ na zmniejszenie zapotrzebowania na drewno pochodzące z nielegalnego wyrębu.
W momencie opracowywania specyfikacji technicznych można określić wymogi ekologiczne dla drewna, jakie ma zostać zakupione. Wiele rządów, instytucji sponsorowanych przez przemysł a także organizacji ustaliło szczegółowe standardy oraz programy certyfikacyjne, wraz ze specyfikacjami technicznymi mającymi na celu promowanie zrównoważonego zarządzania zasobami leśnymi.
Programy certyfikacyjne odnośnie zasobów leśnych, takie jak ang. FSC (Forestry Stewardship Council - Rada Zarządzania Gospodarką Leśną) lub ang. PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes - Program Realizacji Planów Certyfikacji Leśnej), obejmują kryteria dotyczące aspektów równowagi ekologicznej względem wyrębu lasów. Można posłużyć się tymi kryteriami w specyfikacjach technicznych w celu dokładnego określenia, co z ekologicznego punktu widzenia oznacza termin drewno pochodzące z wyrębu niezagrażającego równowadze ekologicznej, jednakże, bez wymogu zgodności z jakimś określonym programem/planem certyfikacji leśnej.
Parę przydatnych specyfikacji technicznych dla celów zakupu drewna
- a przykład, w specyfikacjach technicznych w umowie, która spełnia warunki zachowania równowagi ekologicznej można zastosować następujące kryteria:
- Zapewnienie, że wielkość wyrębu lasu nie przekracza poziomu, który może w stały sposób być zrównoważony.
Stosowanie przyjaznych środowisku niechemicznych metod zwalczania szkodników oraz unikanie stosowania chemicznych pestycydów.
Tak jak w przypadku wszystkich specyfikacji technicznych można ująć jedynie takie specyfikacje, które wiążą się z przedmiotem umowy. Nie można więc włączyć do planu specyfikacji, które na przykład dotyczą ochrony ludności zależnej od zasobów leśnych.
Jednakże instytucja dokonująca zakupu może wskazać w zawiadomieniu o przetargu lub dokumentacji przetargowej, że program/plan certyfikacji leśnej zostanie zaakceptowany jako dowód spełnienia powyższych wymogów. Oczywiście należy zaakceptować także
i inne równoważne dowody.
Biorąc pod uwagę fakt, iż tego typu programy/plany często uwzględniają również inne wymogi dotyczące legalności wyrębu, niezwiązane z danym przetargiem, promowanie takich programów pośrednio przyczyni się również do zwiększenia szans, że drewno pochodzić będzie z legalnego wyrębu.